"Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία στην εκκπομπή σας και εύχομαι να συνεχίσετε να προσφέρετε σε αυτούς που το έχουν ανάγκη". Στάθης Γράψας

"Αν και δεν είμαι στη φωτογραφία σας ευχαριστώ για το βήμα που μας προσφέρατε. Καλές γιορτές"! Νίκος Αρμένης

Μπορεί το περιβάλλον μιας φυλακής να φαντάζει στα μάτια των «έξω» άγονο, ωστόσο με πολύ αγάπη, φροντίδα, κόπο και τύχη μπορεί να καλλιεργηθεί και να παράγει «ζουμερούς» καρπούς. Ένας από αυτούς, είναι η θεατρική ομάδα του δημοτικού σχολείου Αυλώνα, η οποία αποτελεί «το καμάρι των φυλακών». Εμπνευστές και δημιουργοί της ομάδας είναι ο Νίκος Αρμένης (Ν.Α.), Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου των Φυλακών Αυλώνα, και ο Στάθης Γράψας (Σ.Γ.), ηθοποιός, σκηνοθέτης και δάσκαλος του θεατρικού εργαστηρίου των φυλακών. Διαβάστε, μεταξύ άλλων, στη συνέντευξη που ακολουθεί  με τον Ν. Αρμένη και τον Σ. Γράψα για το πως δημιουργήθηκε η θεατρική ομάδα, ποιες δυσκολίες συνάντησε, τι έχει πετύχει μέχρι στιγμής και για την πανανθρώπινη εσωτερική ανάγκη προσφοράς στον συνάνθρωπο.

Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΑΝΤΡΩΝ 

Σ.Γ. "Η ιστορία της συνάντησης μου με τον Νίκο είναι πολύ σημαντική, γιατί αν και δεν γνωριζόμασταν καθόλου, καταλάβαμε από την αρχή ότι έχουμε τα ίδια πιστεύω τις ίδιες αξίες και τα ίδια θέλω. Ήταν το καλοκαίρι του 2010. Δεν είχα δουλειά για ένα δίμηνο πριν ξεκινήσει η θεατρική σεζόν του χειμώνα και είδα στο ίντερνετ ένα άρθρο σχετικά με τη χριστουγεννιάτικη γιορτή στον Αυλώνα, η οποία περιλάμβανε και μία θεατρική παράσταση. Την ίδια εποχή γίνονταν προσπάθειες να μαζευτούν ρούχα και είδη πρώτης ανάγκης για τα παιδιά στη φυλακή. Εγώ δεν μπορούσα να προσφέρω τίποτα άλλο παρά ένα θεατρικό εργαστήρι και έτσι πήρα τηλέφωνο. Η αίσθηση της προσφοράς στο χώρο μου με απασχολούσε πάντα. Μπορεί να μην εκλείπει, αλλά δεν είναι τόσο έντονη όσο θα μπορούσε να είναι. Πήρα, λοιπόν, τηλέφωνο στον Αυλώνα και μίλησα με τον Νίκο. Του είπα ότι θέλω να προσφέρω ένα θεατρικό εργαστήρι στα παιδιά του σχολείου της φυλακής και εκεί η απάντηση του με εξέπληξε".

Ν.Α."Ήταν σαν αυτόματος τηλεφωνητής. «Δεν έχουμε λεφτά, οπότε δεν υπάρχει περίπτωση να... Σας ευχαριστούμε πολύ για την προσφορά σας» και πήγα να κλείσω το τηλέφωνο. Πριν του εξηγήσω το λόγο που είχα αυτή τη συμπεριφορά, πετάγεται ο Στάθης: «μα δεν θέλω λεφτά, πότε να έρθω»? «Αύριο» ήταν η απάντηση μου. 

Στους τηλεφωνικούς καταλόγους είμαστε δηλωμένοι ως Δημοτικό σχολείο Αυλώνα, χωρίς να παραπέμπει το όνομα μας σε φυλακές. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, στην αρχή κάθε σεζόν να παίρνουν τηλέφωνο διάφοροι θίασοι και να μας κάνουν προσφορές για να πάμε τους μαθητές στο θέατρο τους σε καλύτερη τιμή. Για αυτό είχα και μια τέτοια στάση απέναντι στο Στάθη. Με αυτό το τηλεφώνημα ξεκίνησε ένα πολύ όμορφο ταξίδι. Την επόμενη κιόλας μέρα συναντηθήκαμε και είχαμε μια εκτενή συζήτηση. Είναι αρκετά δύσκολο να βρεις έναν άνθρωπο, όπως τον Στάθη, που να έχει πραγματικά όνειρα και όραμα για το που θέλει να πάει μια δράση τέτοιου τύπου. Θεωρώ ότι έχουμε μπει σε μια σωστή τροχιά και παράγουμε πλέον ένα σπουδαίο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, πέρα από τα παράπλευρα θετικά που έχει μια τέτοια δράση. Ο Στάθης πλέον και η θεατρική ομάδα είναι το καμάρι του Αυλώνα".

ΟΙ ΕΥΝΟΙΚΕΣ ΣΥΓΚΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ

Ν.Α. "Δεν θεωρώ ότι σπανίζει η εθελοντική προσφορά. Υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που θέλουν να βοηθήσουν τον συνάνθρωπο, αλλά δεν υπάρχει κάτι οργανωμένο, ώστε να κατευθυνθεί αυτή η εθελοντική προσφορά. Δεν υπάρχει βοήθεια. Εκεί χωλαίνουμε. Αυτό που έγινε με τον Στάθη ήταν συγκυριακό. Έτυχε τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή να προκύψει αυτό το αποτέλεσμα. Αυτό που συζητάγαμε τότε με το Στάθη ήταν ότι έπρεπε όλη αυτή την ιδέα να την πακετάρουμε και να την δώσουμε ολοκληρωμένη στον τότε διευθυντή της φυλακής, ώστε είτε να την εγκρίνει είτε να την απορρίψει. Για να μιλήσω για το συγκυριακό κομμάτι του θέματος, διευθυντής των φυλακών τότε ήταν ο κύριος Δουλάμης. Στη συζήτηση που είχαμε μαζί του όχι μόνο ενέκρινε την ιδέα μας, αλλά μας παρότρυνε κιόλας να δημιουργήσουμε το θεατρικό εργαστήρι. Να φανταστείτε ότι η ψυχολόγος του καταστήματος είχε κάνει λίγο καιρό νωρίτερα μια έκθεση στην οποία ανέφερε ότι θα πρέπει να υπάρχουν θεατρικές ομάδες στον Αυλώνα. Όλα έγιναν μαγικά και την κατάλληλη στιγμή δημιουργήθηκε αυτή η ομάδα. Θεωρώ ότι ο ίδιος άνθρωπος με άλλο διευθυντή φυλακής, σχολείου σε άλλες συνθήκες δεν θα έφτιαχνε αυτή την ομάδα και θα μέναμε με την εικόνα ότι ο κόσμος δεν βοηθάει και ότι είναι σπάνιο το φαινόμενο της εθελοντικής προσφοράς. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο. Σπάνιες είναι οι συνθήκες".

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜO

Σ.Γ. "Ξεκίνησα μικρός να ασχολούμαι με το θέατρο στην Αυστραλία, ενώ από πολύ νωρίς ασχολήθηκα με την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Όλη αυτή η προβολή του εγώ. Η προσοχή. Όλα αυτά τα πράγματα που υπάρχουν σε αυτό το χώρο τα έβαλα στην άκρη. Δεν μπορεί να είναι μόνο αυτά, σκεφτόμουν. Κάποια στιγμή οφείλουμε να ξεπερνάμε το εγώ μας και να βλέπουμε τι μας μένει. Αυτό που μου έμεινε ήταν η ανάγκη να προσφέρω. Όταν βρέθηκα με τον Νίκο στο σχολείο και συζητήσαμε, ήταν σαν να γνωριζόμασταν από καιρό. Η ιδέα και η ανάγκη και των δύο να γίνει η θεατρική ομάδα υπήρχε ήδη, επομένως προχωρήσαμε κατευθείαν στην υλοποίηση της. Γενικά, θεωρώ ότι η ανάγκη για προσφορά υπάρχει σε όλους απλώς πρέπει να την ξεκλειδώσουμε. Μερικές φορές σκέφτομαι ότι παίρνω περισσότερα από όσα δίνω.

Όσον αφορά την εθελοντική προσφορά στις φυλακές μας, το σημαντικό είναι ότι έχει γίνει η αρχή. Μετά από το θεατρικό εργαστήρι είχαμε εθελοντές που ήρθαν μαζί μου και έκαναν στα παιδιά μαθήματα χορού, ακροβατικά, καποέιρα και σκάκι". 

Ν.Α. "Αγωνιζόμαστε πολλές φορές να γίνουμε σπουδαίοι μόνο και μόνο για να περιχαρακώσουμε τη μοναδικότητα της σπουδαιότητας μας και ποτέ να γίνουμε σπουδαίοι για να δώσουμε το περίσσευμα στον συνάνθρωπο μας. Είναι πολύ σημαντικό να μπορέσουμε να το μεταδώσουμε αυτό στα παιδιά. Ακόμα και εγώ που είμαι δάσκαλος και είναι κομμάτι της δουλειάς μου, δυσκολεύομαι να μεταδώσω αυτή την ιδέα. Έχεις να αντιπαλέψεις μια ολόκληρη κοινωνία που είναι δομημένη στο εγώ. Επάνω στο είμαι σπουδαίος και είμαι κάποιος. Αυτό δύσκολα αντιπαλεύεται. Έχουμε την εικόνα ότι είναι σπάνια η επιθυμία για προσφορά. Πρωτογενώς όμως ο άνθρωπος την έχει. Να δίνει και να παίρνει είναι στη φύση του".

ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ

Σ.Γ. "Έχω δει χαρακτήρες να εξελίσσονται με απίστευτο τρόπο μέσα από τη διαδικασία του θεάτρου. Δεν ξεκίνησα το θεατρικό εργαστήρι για να φτάσουμε στο σημείο να παίζουμε παραστάσεις. Αυτό ήρθε σαν φυσικό επακόλουθο. Εμένα με ενδιέφερε η συστηματική επαφή με τα παιδιά. Μόνο αν αφιερώσεις χρόνο σε έναν άνθρωπο θα δεις σε βάθος χρόνου κάποια αποτελέσματα. Μια συνάντηση μπορεί να χαρακτηριστεί τυχαία. Μόνο σε βάθος χρόνου μπορείς να δεις πως εξελίσσεται ο άνθρωπος. Πως ο καθένας ρίχνει τον τοίχο που έχει γύρω του για να προστατεύσει τον εαυτό του. Τα παιδιά ανοίχτηκαν προς την ομάδα. Συνδέθηκαν μεταξύ τους παιδιά που δεν μιλούσαν καν και έγιναν φίλοι. Ξεπέρασαν προβλήματα εθνικοτήτων και κουλτούρας και έτσι θεωρώ ότι αυτά που κατάφεραν τα παιδιά τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο μπορούν να είναι πρότυπο για το τι μπορεί να πετύχει μια ομάδα".

Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΕ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Ν.Α. "Η αλήθεια είναι ότι η δουλειά που γίνεται στη θεατρική ομάδα είναι αμφίδρομη με το σχολείο. Στο σχολείο γίνεται μια πρώτη ζύμωση των παιδιών σε μια μεγάλη ομάδα. Το δημοτικό σχολείο έχει 143 μαθητές με ηλικίες παιδιών από 15 έως 21. Αυτά τα παιδιά είναι η μαγιά μας. Εκεί γίνεται μια πρώτη ομαδοποίηση ετερόκλητων ομάδων εθνικών, φυλετικών, κοινωνικών και με δική μου πρόταση στέλνω κάποια παιδιά στο Στάθη. Ο Στάθης τα βλέπει και αναλόγως τα εντάσσει στην ομάδα. Τα κριτήρια δεν είναι μετρήσιμα. Είναι τα μάτια τους. Η ψυχή καθρεφτίζεται στα μάτια τους και το βλέμμα τους σιγά σιγά αλλάζει. Όσον αφορά το θέμα των κριτηρίων, χωλαίνουμε ως σύστημα, αλλά θεωρώ εκ του αποτελέσματος ότι δεν έχουμε πέσει έξω. Καταρχάς μιλάμε για παιδιά που είχαν παραβατική συμπεριφορά, για αυτό και είναι στη φυλακή. Έχουν δουλέψει μαζί μας στο σχολείο. Δεν θα βάλουμε ποτέ ένα παιδί στη θεατρική ομάδα, το οποίο έχει μόλις μπει στη φυλακή, γιατί τα παιδιά που μας έρχονται είναι σχεδόν αγρίμια. Το πεζοδρόμιο αγριεύει. Δουλεύουν για κάμποσο καιρό μαζί μας στο σχολείο και μας γνωρίζουν. Βρίσκουμε διόδους επικοινωνίας μαζί τους, μας εμπιστεύονται 100% και μετά μπαίνουμε σε μια λογικά αναζήτησης ενός άλλου δρόμου, μιας άλλης διεξόδου. Μια από τις διεξόδους που μπορούμε να προσφέρουμε σαν σχολείο είναι η θεατρική μας ομάδα.

Όλη αυτή η δουλειά που γίνεται σε δεύτερη φάση από το Στάθη επιστρέφει ξανά στο σχολείο. Την εισπράττω βλέποντας ότι τα παιδιά έχουν δημιουργήσει μια ομάδα πάρα πολύ συμπαγή. Με δείγματα αλληλεγγύης σε ένα πολύ ιδιαίτερο περιβάλλον. Η υποκουλτούρα της φυλακής είναι ισχυρότερη από αυτό που κουβαλάει ο καθένας απέξω. Για παράδειγμα, το να σε εμπιστευτεί και να σου πει κάποιος το πρόβλημα του μέσα στη φυλακή είναι πολύ πιο δύσκολο από ότι έξω. Βλέπω τα παιδιά της ομάδας να φέρονται με αλληλεγγύη το ένα με το άλλο, κάτι που είναι ταμπού στη φυλακή, αφού ο καθένας κοιτάει τον εαυτό του, προσπαθώντας να επιβιώσει. Προσπαθούν, επίσης, να μεταφέρουν και να μεταδώσουν το ίδιο κλίμα και στα υπόλοιπα παιδιά του σχολείου που δεν είναι στη θεατρική ομάδα. Αυτό είναι μια κατάκτηση. Και για να πάμε και στο θέμα του ΚΕΘΕΑ. Χαίρομαι ιδιαίτερα που αυτή τη στιγμή είμαστε σε μια εκπομπή του ΚΕΘΕΑ, γιατί τα παιδιά εισπράττουν αυτή τη σύμπραξη ανάμεσα στα σχολεία, στο ΚΕΘΕΑ, στον εθελοντή. Είναι πολύ ωραίο πράγμα από τη ματιά του φυλακισμένου να βλέπω ανθρώπους να συνεργάζονται για εμένα". 

Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΦΗ ΤΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΟΜΑΔΑΣ ΜΕ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ

Σ.Γ. "Είναι δύσκολο να χειριστεί κάποιος τις δυναμικές σε μια ομάδα, ειδικά σε μια ομάδα με άτομα τόσο ετερόκλητα μεταξύ τους. Σαφώς είχαμε τριβές, διαφωνίες και εντάσεις, αλλά αυτό είναι μέσα στο πλαίσιο της δουλειάς. Ποια ομάδα δεν έχετε τέτοια θέματα τα οποία πρέπει να λύσει; Εμείς όχι μόνο τα λύσαμε, αλλά προχωρήσαμε και ένα βήμα πιο πέρα. Η αλληλεγγύη που υπάρχει σε αυτή την ομάδα τώρα είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί να την πτοήσει τίποτα απολύτως. Θα περιγράψω μια εμπειρία που ζήσαμε με το Νίκο στις αρχές του εγχειρήματος, όταν παρουσιάσαμε την πρώτη μας δουλειά τα Χριστούγεννα του 2010 σε μια αίθουσα που υπήρχαν 120 κρατούμενοι. Είχαμε κάνει μόλις 1-2 μήνες πρόβες. Είχα πει στα παιδιά που συμμετείχαν στην παράσταση έναν βασικό κανόνα του θεάτρου, ότι όσο είμαστε πάνω στη σκηνή δεν σταματάμε ποτέ, για κανένα λόγο και κοιτάμε μόνο τη δουλειά μας. Ξέρουν πολύ καλά αυτό που κάνουν. Πιστεύουν αυτό που κάνουν, άρα το μυαλό τους και ο στόχος τους είναι καθαρά. Στο ξεκίνημα, λοιπόν, της παράστασης, οι περισσότεροι θεατές δεν μπορούσαν να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματα που έβλεπαν, τις αγκαλιές, τη σωματική επαφή και κάποιοι από αυτούς άρχισαν να σφυρίζουν και να γιουχάρουν. Ξεκάθαρα. Στεγνά. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος εφιάλτης για ένα καλλιτέχνη επάνω στη σκηνή. Πόσο μάλλον να το δέχεται αυτό από 120 συγκρατούμενους του. Τα παιδιά όχι μόνο δεν σταμάτησαν. Όχι μόνο δεν αποσυντονίστηκαν. Αντιθέτως συνέχισαν να παίζουν με τόσο πειστικό τρόπο που ύστερα από 5-7 λεπτά επικράτησε νεκρική σιγή στην αίθουσα. Σηκώθηκαν όλοι οι κρατούμενοι στις καρέκλες και στα τραπέζια για να βλέπουν καλύτερα το δρώμενο και έφτασαν σε σημείο να ζητωκραυγάζουν για την εξέλιξη του. Χάρηκαν πάρα πολύ που στο τέλος παρουσιάστηκε ο καθένας και είπε την καταγωγή του. Τους κέρδισε το δρώμενο. Είδαν κάτι που στην αρχή δεν το πίστευαν και μετά μπήκαν στο ταξίδι από μόνοι τους". 

Ν.Α. "Το θέμα της ομαδοποίησης ακροβατεί σε μια φασίζουσα λογική που λέει σε κάνω ίδιο, άρα είσαι ομάδα. Αυτό δεν είναι ομάδα. Αυτό είναι καταπίεση. Θεωρώ πως ομάδα είναι η σύνθεση αντίρροπων δυνάμεων. Αυτό είναι αρμονία. Αυτό έχει μεγάλη δυσκολία και γίνεται δια μέσου της τέχνης".    

ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΟΥ ΑΥΛΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ

Σ.Γ. "Τα παιδιά που είναι στον Αυλώνα και παράλληλα στη ΣΤΡΟΦΗ μπορούν να ενταχθούν στην θεατρική ομάδα όπως ακριβώς εντάσσονται και τα υπόλοιπα παιδιά. Μαθαίνω ποια παιδιά πάνε στη ΣΤΡΟΦΗ και χαίρομαι ιδιαίτερα που υπάρχει ένα τρίτο μάτι και μπορεί να κρίνει το παιδί σε ένα άλλο επίπεδο. Εγώ το κρίνω σαν δάσκαλος, αλλά η δική μου οπτική μπορεί να μην είναι αρκετή. Υπάρχει η ΣΤΡΟΦΗ με την οπτική της. Υπάρχει και ο Στάθης με την δική του οπτική. Μακάρι να είχαμε τη δυνατότητα να χαμε κι άλλους ανθρώπους με τέτοιο νοιάξιμο για τα παιδιά, γιατί τα παιδιά το εισπράττουν. Εύχομαι να συνεχίσουμε έτσι και στο μέλλον".   

Ν.Α. "Η θεατρική ομάδα δίνει την αίσθηση στους συμμετέχοντες ότι ανήκουν πλέον κάπου. Γεγονός που τους βοηθάει στην ομαλή επανένταξη τους στην κοινωνία. Έχουμε περιπτώσεις παιδιών που έχουν αποφυλακιστεί και έχουν έρθει ξανά μέσα στη φυλακή για να παίξουν την παράσταση μαζί με τα παιδιά. Υπάρχει μια ερώτηση που κάνουν σχεδόν όλα τα παιδιά και είναι χαρακτηριστική της αφοσίωσης τους στην ομάδα: «Όταν αποφυλακιστώ θα μπορέσω να γυρίσω να παίξω»;

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΧΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΣΤΟΝ ΑΥΛΩΝΑ

Σ.Γ. "Αυτό που έχουμε στο μυαλό μας είναι να φυτέψουμε δραστηριότητες σε ένα τόσο άγονο περιβάλλον όσο η φυλακή. Κάποιες από αυτές θα ανθίσουν και κάποιες δεν θα πάνε καλά. Το θέμα είναι να έχουμε τη γλύκα της δοκιμής. Την περίοδο αυτή νιώθουμε ότι υπάρχει μια «ηλιαχτίδα» ως προς τους ανθρώπους που μας περιβάλλουν αλλά και ανάμεσα στα δύο υπουργεία που μας έχουν δώσει χώρο να κάνουμε αυτές τις δράσεις.

Προσπαθούμε να κάνουμε την ηλιαχτίδα, ήλιο για να δώσουμε ελπίδα στα παιδιά που είναι μέσα και στα παιδιά που δυστυχώς πρόκειται να έρθουν. Προσπαθούμε από την ηλιαχτίδα αυτή να καούμε. Τόσο πολύ διψάμε. Για αυτό ίσως να είμαστε και λίγο υπερβολικοί. Η καθημερινότητα στον Αυλώνα είναι εξαιρετικά δύσκολη και ένα ζητούμενο είναι το πώς θα την αλλάξουμε".

Ν.Α. "Ας περάσουμε όλοι στην προσφορά και ας αφήσουμε πίσω το τι περιμένουμε να πάρουμε εμείς. Αρκετά εισπράξαμε. Αρκετά πήραμε για τον εαυτό μας".

Εδώ θα ακούσετε μια προηγούμενη εκπομπή της ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ ΣΤΡΟΦΗ αφιερωμένη στους ανήλικους κρατούμενος του ΕΚΚΝ Αυλώνα.