Έργα τέχνης από τις... στάχτες της φυλακής
Οι καμένοι τοίχοι της θεραπευτικής κοινότητας του ΚΕΘΕΑ «Εν Δράσει» στις ανδρικές φυλακές Κορυδαλλού, έγιναν από τους υπό θεραπεία κρατούμενους χρήστες, έργο τέχνης που διεκδικεί την επαναλειτουργία του χώρου.
Ήταν το «σπίτι» τους που κάηκε ολοσχερώς από την πυρκαγιά τον περασμένο Σεπτέμβριο, στις ανδρικές φυλακές Κορυδαλλού. Στην καταστροφή απάντησαν με δημιουργία, ζωγραφίζοντας πάνω στα απομεινάρια των καμένων τοίχων, υπό την καθοδήγηση του γνωστού εικαστικού Μανώλη Χάρου. Τα έργα τους παρουσιάζονται στο κοινό από την 1η Ιουνίου έως 17 Ιουλίου, σε μια ιδιαίτερα σημαντική έκθεση του Φεστιβάλ Αθηνών, επισημαίνοντας την ανάγκη να αποκατασταθεί ο χώρος του ΚΕΘΕΑ «Εν Δράσει», στις ανδρικές φυλακές Κορυδαλλού.
«Αυτοί οι άνθρωποι είναι στην χειρότερη κατάσταση που μπορεί κάποιος να βρεθεί. Είναι καταδικασμένοι, έχουν μεγάλες ποινές, είναι χρήστες που έχουν μπει σε διαδικασία απεξάρτησης και στην φυλακή τίποτε δεν ενθαρρύνει κάτι τέτοιο. Η χρήση ουσιών είναι ό,τι πιο εύκολο και ανθεί στην φυλακή. Και σε όλο αυτό έρχεται και καίγεται το σπίτι τους. Ένα σπίτι, που θύμιζε κανονικό διαμέρισμα, με καθιστικό, βιβλιοθήκη, γραφείο θεραπευτών, κουζίνα, στο οποίο τα μέλη της κοινότητας του ΚΕΘΕΑ έμπαιναν το πρωί στις 9 και ξαναγύριζαν στα κελιά τους στις 5 το απόγευμα. Ενας παράδεισος για τις συνθήκες τις φυλακής» λέει στο ΑΜΠΕ ο διακεκριμένος ζωγράφος και μέλος του ΔΣ του ΚΕΘΕΑ, Μανώλης Χάρος, αφηγούμενος την εμπλοκή του στην διαδικασία παραγωγής του έργου.
«Αμέσως μετά την πυρκαγιά, τον Σεπτέμβριο του 2012 η θεραπευτική κοινότητα μου ζήτησε να βοηθήσω τα μέλη να τελειώσουν το πανό που ετοίμαζαν για την τελετή «αποφοίτησης» που διοργανώνει το ΚΕΘΕΑ για όσα μέλη ολοκληρώσουν με επιτυχία το πρόγραμμα απεξάρτησης. Το πρότζεκτ είχε καθυστερήσει εξ αιτίας της φωτιάς » .
Ο γνωστός καλλιτέχνης καθοδήγησε τα 22 μέλη της θεραπευτικής κοινότητας φυλακών Κορυδαλλού, προτείνοντας τους αντί για το πανό να δημιουργήσουν πάνω στους καμένους τοίχους του «σπιτιού». Ξεκίνησαν αμέσως και σταμάτησαν στα τέλη Ιανουαρίου του 2013, όταν έπιασαν τα μεγάλα κρύα και δεν μπορούσαν να δουλέψουν στον χώρο που δεν είχε ούτε τζάμια.
«Καθαρίσαμε τα αποκαϊδια» λέει ο Μανώλης Χάρος, και «επειδή δεν μπορούσαμε να δουλέψουμε όλοι ταυτόχρονα το πανό 6 μέτρων γιατί απλούστατα δεν χωρούσαμε, τους πρότεινα να ζωγραφίσουμε τους τοίχους που ήταν ήδη καμένοι κι επάνω τους ξεχώριζαν αμυδρά κάποια σχήματα Αυτό είναι ας πούμε, ένα παιχνίδι που παίζουν οι κρατούμενοι στην φυλακή, με την έννοια ότι από τη στιγμή που κοιτάζουν με τις ώρες τον τοίχο εκεί βλέπουν αγγέλους και δαίμονες, γυμνές γυναίκες, ξερά δέντρα, βλέπουν ό,τι μπορείς να φανταστείς».
Τα 70 έργα των κρατουμένων του Κορυδαλλού, μελών της «Εν Δράσει», εντυπωσιάζουν με την δύναμή τους, την αμεσότητά τους και την θεματική ποικιλία τους:ανθρώπινα κεφάλια, βλέμματα, ζώα- λιοντάρια, κροκόδειλοι,- φιγούρες που παραπέμπουν σε φαντάσματα ή άλλα που θυμίζουν διάσημα έργα όπως ο «Σκεπτόμενος» του Ροντέν. Ζωγράφισαν με κάρβουνο, που υπενθυμίζει την καμένη κοινότητα και κιμωλία, που παραπέμπει στα πρώτα χρόνια της μάθησης , αφού στο πρόγραμμα απεξάρτησης ο χρήστης ξεκινά από το μηδέν.
«Το καταπληκτικό στην ιστορία είναι ότι δεν πρόκειται για τη συνήθη εικονογραφία της φυλακής ούτε και για χειροτεχνίες που συνήθως κάνουν οι κρατούμενοι. Τα έργα έγιναν χωρίς κρατήματα και δεύτερες σκέψεις. Δεν έγιναν στο πλαίσιο μαθήματος ζωγραφικής με συγκεκριμένες νόρμες, κανείς δεν έπρεπε να αποδείξει ότι είναι καλός ζωγράφος» παρατηρεί ο Μανώλης Χάρος .
Μας θυμίζει την ταινία των Ταβιάνι «Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει», γυρισμένη σε ιταλικές φυλακές, όπου κάποια στιγμή στην ταινία οι κρατούμενοι που ανεβάζουν την παράσταση παύουν να αφηγούνται την ιστορία του Καίσαρα και λένε την δική τους.
«Κάπως έτσι έγινε και στην δική μας περίπτωση, αυθόρμητα. Κάθε εβδομάδα, ξεκινούσα για τις φυλακές κι ήταν σα να πήγαινα στο εργαστήριό μου . Πήγαινα γιατί θεωρούσα ότι κάτι κάνουμε κι εκείνοι θεωρούσαν ότι κάτι γίνεται. Τα έργα αυτά, έχουν πίσω τους μια ας πούμε, κριτική και καλλιτεχνική αξία. Γιατί οι θεραπευόμενοι κρατούμενοι - χρήστες, μέσα από την διαδικασία του σοκ που υπέστησαν από τις στάχτες του «σπιτιού» τους, τη δυστυχία τους, την υπέρτατη κρίση, δημιούργησαν βγάζοντας την αλήθεια που έχει ο καθένας μέσα του.»
Ο ίδιος, δεν ασπάζεται την επικρατούσα άποψη που θέλει τον καλλιτέχνη «αγιοποιημένο, ευλογημένο με ταλέντο και εφοδιασμένο με σπουδές. Η ευαισθησία και η δημιουργικότητα υπάρχει στον καθένα. Είναι θέμα μηχανισμού να εκφραστεί, κάτω από ειδικές συνθήκες. Χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι ο καθένας μπορεί να γίνει Ντα Βίντσι».
«Εκείνοι ζωγράφιζαν, εγώ σχολίαζα, εξηγούσα εκ των υστέρων» εξηγεί ο ίδιος, υπογραμμίζοντας ότι το έργο είναι συνολικό και η υπογραφή κοινή. Ο Μανώλης Χάρος φωτογράφισε τα έργα και τα επεξεργάστηκε ελάχιστα. Αυτές τις ημέρες στήνει την έκθεση η οποία θα διαρκέσει έως τις 17 Ιουλίου, στην αποθήκη της Πειραιώς 240.
